Het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde is bijzonder verheugd om voor de derde keer het Bertus Kemp Stipendium uit te reiken. Na een zorgvuldig beoordeling en selectie door een onafhankelijke wetenschappelijke jury mag het Genootschap dr. Tirsa van Duijl van harte feliciteren met het winnen van het Bertus Kemp stipendium 2021. Tirsa was van 2017-2021 PhD student bij de afdeling Klinische Chemie LUMC en werkt sinds 2022 als postdoc bij Sanquin. Zelf schrijft ze:

Wat een geweldig nieuws dat ik het Bertus Kemp Stipendium van 2023 mag ontvangen! Sinds 2022 werk ik als postdoctoraal onderzoeker bij de afdeling Moleculaire Hematologie van Sanquin Research. Binnen onze proteomics-groep doen wij onderzoek naar de eiwitten die betrokken zijn de bloedstolling in bloedplasma, bloedplaatjes en cellen.

Bij meer dan de helft van de patiënten met een verhoogde bloedingsneiging wordt geen oorzaak gevonden, waardoor de diagnostiek, behandeling en follow-up van de patiënt bemoeilijkt wordt (Monard et al., Nederlands Tijdschrift voor Hematologie, 2023). Om hier een doorbraak in te forceren, heb ik een assay ontwikkeld om eiwitten die betrokken zijn bij het proces van de bloedstolling te meten. Het Bertus Kemp Stipendium maakt het mij mogelijk om samen met diverse Nederlandse Hemofilie behandelcentra een pilotstudie op te zetten, waarbij wij deze eiwitten die betrokken zijn bij de bloedstolling en fibrinolyse simultaan kwantificeren vanuit bloedplasma. Ten eerste stel ik voor om bij deze patiëntengroep een deficiëntie of functionele afwijking in een stollingsfactor of remmer uit te sluiten met behulp van ‘targeted’ proteomics. Daarna wil ik met ‘unbiased’ proteomics de afwijkingen onderliggend aan verstoorde stolling onderzoeken. Door de stollingseiwitten simultaan te kwantificeren uit bloed, waarbij we rekening houden met veelvoorkomende genetische polymorfismen, denk ik dat wij in de nabije toekomst een slag kunnen slaan in het efficiënt screenen voor zeldzame afwijkingen bij de individuele patiënt. 

Tijdens mijn promotieonderzoek binnen de klinische chemie en laboratoriumgeneeskunde van het LUMC heb ik ondervonden hoe belangrijk de kennisoverdracht tussen onderzoekers, behandelend artsen en laboratoriumspecialisten is om bevindingen te vertalen vanuit onderzoek richting de diagnostiek. De komende jaren hoop ik bij te kunnen dragen aan het verder ontleden van de eiwitbiologie onderliggend aan een verstoorde bloedstolling met behulp van clinical proteomics, waardoor de laboratoriumdiagnostiek binnen de klassieke hematologie kan worden uitgebreid en hopelijk ook verbeterd.

Het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde stelt jaarlijks een subsidie van maximaal € 20.000 ter beschikking voor jonge biochemische onderzoekers om onderzoekssamenwerkingen te initiëren voor toekomstige onderzoeksconsortia. De subsidie wordt mogelijk gemaakt door het Bertus Kemp stipendium, vernoemd naar Bertus Kemp die als hoogleraar met leeropdracht: biochemie ten behoeve van de tandheelkunde, van 1979 tot 1985 werkzaam was bij de UvA. De deadline voor aanmeldingen is jaarlijks 1 mei.

De jury heeft 4 reisbeursaanvragen van elk € 500 gehonoreerd van de 20 aanvragen die in het voorjaar van 2023 waren ingediend. De gehonoreerde aanvragen zijn van:

• Dianthe van Erp: Vulcano Summer School on Planetary geology, Oceanography and Local Geology, Italie
• Anne Pannekoek: Clinical Congress of the American College of Surgeons (Boston, USA)
• Julia van Haaster: ‘PerfectSTORM’ researchproject in Kenya
• Marijke van Benschop: Graduation project researching water governance on drought and floods in the Tana River basin, Kenya

De najaarsronde is inmiddels open voor indiening van reisbeurs aanvragen tot eind oktober 2023, met reisbeurzen tot max  € 1000.

Beurzen en bijdragen – Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde (gngh.nl)

Op 12 mei 2023 werd de Genootschapsmedaille uitgereikt aan Prof. Dr. Hanneke Schuitemaker voor haar werk op het gebied van vaccins voor het corona virus. De laudatio werd uitgesproken door Prof. Dr. Marjolein van Egmond, gevolgd door een lezing over de ontwikkeling van een corona vaccin door Hanneke Schuitemaker zelf. Zij is hoofd van het Janssen onderzoeksteam en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het Janssen kandidaat-vaccin tegen COVID-19.

Marjolein van Egmond sprak de laudatio uit:

Beste Hanneke,

Allereerst van harte gefeliciteerd met het krijgen van genootschapsmedaille. Ik weet niet of je je in de geschiedenis van deze medaille hebt verdiept, maar de lat ligt hoog. Want dit is niet zomaar een erepenning. Sinds 1792 is deze slechts 21 eerder uitgereikt en de laatste keer was al meer dan 10 jaar geleden. Maar misschien ook leuk om te weten dat de medaille 6x is uitgereikt aan een Nobelprijswinnaar zoals Albert Einstein en Hans Krebs. Al is de laatste bij de meeste mensen waarschijnlijk vooral bekend vanwege de frustraties om de Krebs cyclus te moeten leren. Een aantal andere ontvangers hebben de Spinoza prijs gekregen of tenminste een koninklijke onderscheiding. Dus je weet wat je te doen staat.

Maar dan nu over jou. Toen we besloten hadden om ‘m aan jou toe te kennen, werd ook gevraagd of iemand jou kon toespreken. We hadden elkaar al een paar keer eerder ontmoet tijdens een talkshow, dus zei ik dat ik dat leuk vond om te doen. Dat vind ik natuurlijk ook, maar het was wel wat naïef om te denken dat ik dan ook direct genoeg van je wist om een heel verhaal te kunnen houden. Dus wat doe je dan? Pubmed bezoeken, googelen en een goede vriendin bevragen.

Pubmed was makkelijk, daaruit blijkt jouw buitengewone bijdrage aan de kennis over virussen en vaccins. Dat begon met het HIV werk. Dankzij een multidisciplinaire samenwerking tussen de Amsterdamse Gemeentelijke gezondheidsdienst, het AMC en Sanquin waarbij een cohort “homoseksuele mannen en intraveneuze druggebruikers” werd bestudeerd, had je een unieke positie in het HIV-onderzoeksveld wat heeft geleid tot een ongelofelijk aantal toppublicaties.  Maar toen is ook de basis gelegd voor vaccin ontwikkeling, al is dat bij HIV helaas nog niemand gelukt. Wat al laat zien dat virussen soms best lastig zijn.

Google was ook een goede bron. Want jij hebt iets bereikt wat ik nog niet heb, namelijk je eigen Wikipedia-pagina. Daar las ik bijvoorbeeld dat je in 2010 bent gaan werken Crucell, dat slecht 2 weken later werd overgenomen door Janssen. Dan vraag me ik me toch af; wist je dat tijdens de overstap, of was het meer van: Welkom, verrassing… In elk geval heb je dit zelf gezegd in een blog: Het was een spannende periode: ik kwam uit het academisch onderzoek en wist niet of dit de juiste stap was. Nu ik op die periode terugkijk kan ik zeggen dat ik er geen seconde spijt van heb gehad. Ik wilde wetenschap toepassen om werkende vaccins te ontwikkelen’. En daar heb je je sindsdien met volle overgave op gestort en het is je ook gelukt. Eerst met een vaccin tegen Ebola. En toen kwam corona. Met alle kennis die jullie al hadden opgedaan, konden jullie een vliegende start maken.

En dat was denk ik ook het moment dat al je eerdere werk en je passie om te werken aan vaccins die een echte bijdrage leveren aan de volksgezondheid, samenkwamen in een rollercoaster van hoogte- en misschien soms ook dieptepunten.  Volgens een anonieme bron werkte je bijna 24/7 om zo snel mogelijk een COVID vaccin te ontwikkelen. Ik wil trouwens benadrukken dat deze bron op geen enkele wijze betrokken is geweest bij de keuze voor jou. Wij doen niet aan vriendjespolitiek. Ze is pas benaderd nadat de keuze is gemaakt, ook in de hoop of ze nog wat leuke roddels had, maar daar heeft ze dan weer geen uitspraken over gedaan. Al gaf ze wel aan dat je wel echt veel hebt betekend voor de wetenschap in Amsterdam. Zowel als afdelingshoofd Experimentele immunologie bij het toen nog, AMC. En organiseerde je de cursus immunologie voor onze promovendi, die nog steeds wordt gegeven. Dus dank daarvoor.   

Het is jouw en je team gelukt om dat COVID vaccin te ontwikkelen. Het was zo ontworpen dat 1 prik genoeg zou zijn. Een dappere strategie, maar ook een belangrijke in het kader van een pandemie, omdat de concurrerende mRNA  minder goed toepasbaar zouden zijn in lagelonenlanden. Helaas bleek ook toen weer dat virussen soms lastiger zijn dan gehoopt. Want het virus ging muteren en toen werkte het vaccin, trouwens alle vaccins, minder goed. En toen bleek ook dat mensen en politiek lastiger zijn dan gehoopt. Het was al niet handig dat onze minister van volksgezondheid ‘dansen met Janssen’ introduceerde. Aan de ene kant goede publiciteit en zelf dacht ik dat dat gewoon betekende dat ze gingen vaccineren met muziek op de achtergrond. Maar door veel mensen werd het geïnterpreteerd dat je direct beschermd was na vaccinatie, dus het gaf ook verwarring. En later waren er een aantal landen die 1 prik niet als volledig gevaccineerd beschouwden, waardoor er nog meer onrust ontstond. Om dan nog maar niet te spreken van mensen die überhaupt niet in corona geloofden en de vaccins zien als poging tot genocide.  Dus ik vermoed dat jij ook wel een en ander aan ellende over je heen hebt gehad.

Voor jou was het ook moeilijker in de talkshows waarin we samen zaten, want jij kreeg alle lastige vragen. En waar ik in het begin nog werd gevraagd als een soort side kick, bleek ik later vaker B keus te zijn, als jij niet meer wilde komen. Tenminste, ik hoop dat ik tenminste de B keus was, want wie weet hoeveel anderen ze ook eerder gevraagd hadden. 

Is dan alles geweldig aan jou? Niet helemaal. Zo weet ik van een andere anonieme, maar uiterst betrouwbare, bron dat jullie een heel belangrijk antilichaam, IgA, tot nu toe bijna volkomen hebben genegeerd. Maar ik heb goede hoop dat daar in de toekomst verandering in komt.

Kortom, nogmaals van harte gefeliciteerd. Jouw tomeloze inzet om vaccins, die een echte bijdrage leveren aan de volksgezondheid, te ontwikkelen zelfs onder moeilijke omstandigheden, is de belangrijkste reden om jou deze erepenning te geven. En ik kan echt niemand bedenken die het meer verdient dan jij.

Op 27 maart 2023 organiseerde het Genootschap de publiekslezing ‘Citizen Science’ bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) aan Oosterdokskade. Toegang was vrij en de bijeenkomst werd ondermeer aangekondigd in het Parool. Het credo was “Citizen Science kan een enorme bijdrage leveren aan innovatief gezondheidsonderzoek en aan de samenleving”.

De 4 lezingen zijn elk ook als video te bekijken.

1. Gaston Remmers – Burger Wetenschap voor Gezondheid: perspectieven op zelfregie en de toekomst van gezondheidsonderzoek’ – Video link

Dr. Gaston Remmers is oprichter en directeur van Stichting Mijn Data Onze Gezondheid, dat het baanbrekende project MijnEigenOnderzoek creëerde, i.s.m. Amsterdam UMC. MD|OG coördineert het Zelfonderzoek Netwerk Nederland, een collectief van patiëntencommunities, en is co-chair van de internationale werkgroep Citizen Science for Health van de European Citizen Science Association

2. Marco Koning – Mezelf ontdekken met windje tegen: paradigma-shifts – Video link

Marco Koning is Sociaal- en Organisatiepsycholoog, werkzaam als narratief onderzoeker bij het bedrijf StoryConnect. Hij heeft een innovatieve inslag en probeert van betekenis te zijn door het samenbrengen van verhalen vanuit meerdere perspectieven. Om inzichten op te laten bouwen en verbeter-ideeën te laten ontwikkelen door mensen die bijvoorbeeld hulp geven en hulp ontvangen.

3. Rosanne Hertzberger – ‘Zelluf doen’ – burgerwetenschap en het microbioom – Video link

Dr. Rosanne Hertzberger is microbioloog en onderzoekt glycogeen metabolisme binnen de vaginale microbiota bij de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij kreeg in 2022 het Bertus Kemp stipendium van de GNGH waarmee ze bacteriële enzymen betrokken bij de afbraak van glycogeen identificeert en karakteriseert. Met het project ‘vrouwen voor vrouwen’ beoogt zij burgerwetenschappers te emanciperen eigen vaginale melkzuurbacteriën te kweken ter bevordering van eigen en elkaars gezondheid.

4. Hester van de Bovenkamp –  Verhalen van patiënten als vorm van Citizen Science: wat kunnen we ervan leren? – Video link

Prof. dr. Hester van de Bovenkamp is hoogleraar Patiëntenwetenschappen bij Erasmus School of Health Policy & Management. Haar onderzoek focust zich op de ervaringen van patiënten met het leven met een aandoening en de rol die de gezondheidszorg daarin speelt. Ervaringsverhalen van patiënten zijn daarvoor een belangrijke basis: hoe wordt de ervaringskennis van patiënten gewaardeerd?

Moderator was dr. Lisa Peters. Onder de naam ‘Dagverlichter’ werkt Lisa Peters als onafhankelijk gespreksleider en dagvoorzitter die verwarmt, verheldert en verluchtigt. Met aandacht voor de inhoud, de vorm en – natuurlijk – de mensen. Zij studeerde cum laude af in de psychologie en promoveerde in politieke wetenschappen (beide aan de UvA).

Een sfeerimpressie is te zien via deze video link

Last year I was very happy to be awarded the Bertus Kemp-stipendium. I received 20.000 euro support from the GNHG for the study of alpha-glucosidases of vaginal bacteria. The vaginal environment of reproductive-age women is unique amongst vertebrates in several aspects: it has a low pH due to high levels of lactate (~100-150 mM), it has abundant glycogen levels and its microbial community is dominated by Lactobacillus species. In recent years, more evidence has emerged that the vaginal microbiome is associated with reproductive and sexual health. Women with a Lactobacillus crispatus microbiome are at lower risk of vaginal infections and sexually communicable infections. In addition, vaginal Lactobacillus crispatus is inversely associated with more serious health outcomes such as subfertility, preterm birth and persistent HPV infection.  

Glycogen levels are reduced in women who have Lactobacillus-depleted microbial states which could be explained by the interplay between host factors (glycogen synthesis) and bacterial factors (glycogen breakdown). Little is understood about the role of bacterial glycogen utilization and the difference between bacterial species.  

We proposed experiments to use mass spectrometry and activity-based protein probes to perform a targeted purification of these alpha-glucosidases. The Bertus Kemp stipendium meant that we were able to start a novel collaboration between the lab of Antonella Marangoni and University of Bologna. We have used a meaningful part of the budget to support and enable experiments by Sara Morselli, a PhD student to purify the alpha-glucosidases of Gardnerella vaginalis, one of the members of the dysbiotic vaginal microbiome. Furthermore, we utilized the budget to expand our existing collaboration with Piet Cools lab in Ghent University.  

The Bertus Kemp stipendium comes highly recommended for early career researchers who have the ambition to expand their research programs and engage in fruitful collaborations.